Religijne podwaliny RPA
Klasyczne państwo południowoafrykańskie, w rozumieniu Związku Południowej Afryki z lat 1910-1961, jak też „apartheidowskiej” Republiki Południowej Afryki z lat 1961-1994, było krajem, zbudowanym w oparciu o prawa religijne, społeczne i polityczne ewangelicyzmu reformowanego, czyli kalwinizmu. W latach 1652-1795 na południowy skrawek kontynentu afrykańskiego przybywali europejscy wyznawcy różnych odmian ewangelicyzmu reformowanego: holenderscy i niemieccy kalwini oraz hugenoci francuscy.
Kalwinizm wpłynął znacząco na ustrój przyszłego państwa afrykanerskiego, zarówno, jeśli chodzi o jego kształt administracyjny, jak też społeczny.
Ewangelicy reformowani uważają, że wszelka władza pochodzi od Boga, jednak kongregacja wiernych stoi ponad państwem, tak więc władza państwowo-administracyjna pochodzi z wyborów. Państwowość afrykanerska kształtowała się również pod wpływem uwarunkowań politycznych i społecznych od końca wieku XVIII aż po połowę XX stulecia.
Przez cały wiek XIX kalwińscy Afrykanerzy walczyli o przetrwanie własnej tożsamości narodowej pod rządami Brytyjczyków. W okresie tym miały miejsce wydarzenia kluczowe z punktu widzenia kształtowania się burskiej, a następnie afrykanerskiej tożsamości narodowej, takie jak Wielki Trek, czy też bitwa nad Blood River.
South Africa Act
Początków nieliberalnej demokracji na południowym skrawku kontynentu afrykańskiego należy szukać w roku 1909, kiedy to przyjęty został South Africa Act. Po okresie wojen burskich (1899-1902), Wielka Brytania zaanektowała Republikę Południowoafrykańską oraz Wolne Państwo Oranii, dwie, dotychczas niezależne republiki burskie. Terytoria te, przemianowane przez Brytyjczyków na Transwal i Kolonię Rzeki Oranje, przyłączono do istniejących już kolonii brytyjskich na południowym skrawku Czarnego Lądu: Kolonii Przylądkowej i Natalu. Polityka Albionu nakierowana była na stopniowe zjednoczenie tych czterech organizmów administracyjnych. Po przyznaniu Transwalowi oraz Kolonii Rzeki Oranje samorządu, polityka zjednoczeniowa popierana była też przez Afrykanerów.
Dążenia zjednoczeniowe zaowocowały zwołaniem Konwencji Narodowej. Konwencja ta po raz pierwszy zebrała się 12 października 1908 roku, a jej obrady trwały do 11 maja roku następnego. Ustalono warunki politycznej, legislacyjnej oraz gospodarczej unii brytyjskich kolonii na południu Afryki. Rząd brytyjski przygotował projekt odpowiedniej ustawy, celem urzeczywistnienia postanowień Konwencji Narodowej. Ustawa, znana jako South Africa Act, uchwalona została przez Parlament Zjednoczonego Królestwa 20 września 1909 roku. Król Edward VII ogłosił powstanie Związku Południowej Afryki z dniem 31 maja 1910 roku. South Africa Act stworzył Południową Afrykę w znanym do dzisiaj kształcie terytorialnym, służył też jako jej konstytucja przez ponad 50 lat. Choć ZPA stał się w roku 1961 republiką i opuścił Wspólnotę Narodów, to jednak strukturalne podstawy ustawy z roku 1909 przetrwały w praktycznie niezmienionej postaci w Konstytucji Republiki Południowej Afryki z roku 1961. Ostatnie pozostałości South Africa Act znikły wraz z uchwaleniem nowej konstytucji RPA w roku 1983.
Struktura Państwowa Związku Południowej Afryki
Struktura państwowa Związku Południowej Afryki była podobna do tej, ustanowionej w innych dominiach Zjednoczonego Królestwa. Gubernator Generalny Południowej Afryki został powołany celem reprezentowania monarchy brytyjskiego, będącego również Monarchą Południowej Afryki. Władza wykonawcza należała do monarchy oraz gubernatora generalnego i była realizowana poprzez Radę Wykonawczą. Szefem rządu Związku Południowej Afryki był premier. Od ministrów, podobnie jak od premiera wymagano, by był członkiem jednej z izb parlamentu. Podobnie jak w innych dominiach Zjednoczonego Królestwa, gubernator generalny mianował szefa partii politycznej, posiadającej najwięcej miejsc w izbie niższej parlamentu, premierem. Premier był również zaprzysięgany jako członek Rady Wykonawczej.
Władzę ustawodawczą sprawował parlament, składający się z Monarchy, Senatu oraz Izby Zgromadzeń. South Africa Act przewidywał, że każda z czterech prowincji Związku Południowej Afryki (Przylądek Dobrej Nadziei, Natal, Transwal oraz Wolne Państwo Orania), ma równą reprezentację w Senacie. Senat i senatorowie wybierani byli przez kolegium wyborcze, złożone z reprezentantów czterech prowincji w Izbie Zgromadzeń oraz reprezentantów legislatury prowincjonalnej (skład oraz sposób obioru Senatu zostaną potem zmienione w procesie dążenia do ustanowienia republiki). W Izbie Zgromadzeń każda prowincja reprezentowana była proporcjonalnie do swej populacji, a członkowie wybierani w wyborach powszechnych w każdej z prowincji. Relacje pomiędzy Izbą Zgromadzeń a Senatem przypominały zależności między Izbą Gmin a Izbą Lordów w Wielkiej Brytanii.
W przypadku braku porozumienia pomiędzy izbami, gubernator generalny może zwołać wspólne posiedzenie obu izb, celem przeglądu, wprowadzenia poprawek i ponownego głosowania nad projektem. Ponieważ Izba Zgromadzeń była o wiele większa, niż Senat, system zaprojektowano tak, by bronić silniejszej pozycji Izby Zgromadzeń na każdym wspólnym posiedzeniu. Podobne metody rozwiązywania sporów istnieją w parlamentach australijskim i indyjskim, ale australijski Senat i indyjska Radża Sabha stanowią połowę australijskiej Izby Reprezentantów i indyjskiej Lok Sabhy. Senat Związku Południowej Afryki stanowił 1/3 Izby Zgromadzeń. Wybory do Izby Zgromadzeń poprzedzały te do Senatu, co jeszcze bardziej umacniało pozycję Izby i premiera nad Senatem.
South Africa Act ustanowił też Sąd Najwyższy Południowej Afryki. Był to jednolity system władzy sądowniczej, podzielony na sądy lokalne, prowincjonalne i apelacyjne. Sąd Najwyższy miał swą siedzibę w Bloemfontein. Kontrola władzy sądowniczej nad ustawodawczą była taka sama, jak w Wielkiej Brytanii. Ponadto, Sąd Najwyższy wyrażał zgodę (lub nie) na wprowadzenie przez parlament poprawek do South Africa Act.
Każda prowincja zarządzana była przez Administratora, mianowanego przez rząd centralny. Posiadała także własny, jednoizbowy parlament – Radę Prowincji. Czterech członków Rady Prowincji wraz z Administratorem tworzyło pięcioosobowy komitet wykonawczy, będący rządem prowincji. W przeciwieństwie do Australii, czy Kanady, South Africa Act utworzył państwo unitarne. Z konstytucyjnego punktu widzenia rząd Związku Południowej Afryki podobny był do rządu Wielkiej Brytanii.
Kwalifikowany Cenzus Wyborczy
W Kolonii Przylądkowej, pod władaniem Brytyjczyków, prawo wyborcze przysługiwało wszystkim mężczyznom, niezależnie od rasy. Podczas negocjacji w czasie przywołanej wcześniej Konwencji Narodowej, ostatni premier Kolonii Przylądkowej, John Marriman oraz Sir Walter Stanford, bezskutecznie walczyli o rozszerzenie wielorasowego systemu wyborczego na pozostałe prowincje Związku Południowej Afryki.
Starania te trafiły na opór społeczności Afrykanerów. South Africa Act pozwolił Prowincji Przylądkowej na zachowanie dotychczasowego systemu wyborczego. Prawo wyborcze zyskało jednak dodatkowe cenzusy: wykształcenie i zamożność. Prowincja Przylądkowa była jedyną w całym Związku Południowej Afryki, gdzie głosować mogli Koloredzi oraz Czarni. Zgodnie z postanowieniami South Africa Act, parlament zyskał możliwość zmiany obowiązujących przepisów wyborczych 2/3 głosów. W roku 1931 parlament zniósł (dla Białych wyborców) cenzusy wykształcenia, zamożności oraz płci. Pozostał tylko cenzus wieku – 21 lat. Cenzusy pozostały w odniesieniu do Czarnych i Koloredów. W roku 1956 parlament usunął możliwość głosowania dla ludności czarnej i kolorowej. Ponieważ ludność ta stanowiła lwią część wyborców Południowoafrykańskiej Partii Komunistycznej, część badaczy uważa, że odebranie Czarnym i Koloredom praw wyborczych miało związek z uchwalonym w roku 1950 Supression of Communism Act – ustawie o przeciwdziałaniu komunizmowi.
Pierwsze wzmianki o nierówności rasowej w RPA pojawiły się w 1946 roku na walnym zgromadzeniu ONZ. Przedstawiciel Indii oznajmił, że w RPA zaczynają się prześladowania na tle rasowym. NP (National Party) powoli nabierała siły, w 1948 roku wygrała wybory. Apartheid stał się oficjalnym prawem w RPA. W latach 1950 wprowadzono dodatkowe, represyjne ustawy, ograniczające wolność ciemnoskórych. Wprowadzono: Group Areas Act, dzielący grunty na tle rasowym oraz ustawy ewidencji ludności, które klasyfikowały wszystkich obywateli przez rasę. Prawo karne, ograniczające wolność do zmiany miejsca zamieszkania wprowadzono w 1952 roku. W 1961 r RPA zmuszona była opuścić Brytyjską Wspólnotę Narodów, premier H.F. Verwoerd ogłosił zmianę nazwy państwa na RPA (wcześniej było ZPA, czyli Związek Południowej Afryki), prezydentem został C. Swart.
Przywódcy NP, DF Malan i Hendrik F. Verwoerd byli architektami z apartheidu. Malan używał terminu "apartheid" od 1930 roku, kiedy zdystansował jego partię z brytyjskimi tradycjami liberalizmu a wcześniejszą politykę segregacji rasowej, uważał za zbyt pobłażliwą wobec ciemnoskórych. Verwoerd, wykształcony w Holandii, Stanach Zjednoczonych i Niemczech, był głównym ideologiem apartheidu. Mianowany ministrem Native Affairs na początku 1950 roku, w 1958 roku został premierem.
Zakumi
Czy poznaliście już Zakumi (po lewej)? Przyjazny, zielonowłosy lampart Zakumi został wybrany jako oficjalna maskotka Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej w RPA. Jego imię pochodzi od skrótu ZA oznaczającego RPA i kumi czyli liczby 10 w lokalnych językach w RPA. Zakumi zdecydował się na pomalowanie włosów na zielono, jest to kolor dobrze pasujący do koloru trawy na boisku. Czasami zapada on w drzemkę, aby nabrać sił i energii i ruszyć do ataku z dużą szybkością.
Więcej o RPA: http://pl.wikipedia.org/wiki/RPA